Sporen en monumenten van het Sovjet WOII leger

[asjemenou]

Naar aanleiding van een ontstane discussie over een (Sovjet) Russisch oorlogsgraf in een ander topic op dit forum heb ik besloten om hier een nieuwe topic aan te wijden.

Bedankt voor de reacties Too Tall en Joey-Pegasus op dit onderwerp.

Het graf waar ik aan refereer wordt toch echt als Russian Army aangeduid, met ster en al. Daarmee krijg ik toch stellig de indruk dat dit hier geen burger betreft.

Gr.,
Too Tall

Even op internet en in boeken wat opgezocht. Tijdens Operatie Pegasus I zijn er twee russen succesvol de rijn over gebracht. Operatie Pegasus II liep dus minder succesvol af, en in het boek "Zes dorpen in oorlog en verzet" (met allerlei verhalen uit eerste hand van burgers en verzetsleden) kom ik de volgende passage tegen:

"Door een nootlottige onhandigheid ging plotseling een stengun af met het nodige lawaai op de weg uiteraard. Een Duitse schildwacht sloeg alarm en toen begon t spul! De stootgroep van Bram raakte in gevecht, een andere groep, waartoe ik behoorde, verdween het bos in. Daar werden we "onthaald" op mitrailleurvuur. De kogels vlogen ons om de uren. Een Russische soldaat in ons gezelschap, als krijgsgevange in Arnhem ontsnapt, slaagde erin de mitrailleur tot zijgen te brengen. "

Operatie Pegasus II vond echter plaats in de nacht van 16 - 17 November, dus 2 dagen na de sneuveldatum die op het graf op Jonkersbos staat vermeld, dus het betreft in ieder geval niet deze militair

Wat het (Sovjet) Russische graf op de militaire begraafplaats Jonkerbos betreft, de website heeft het over een (Sovjet) Russische burger. Volgens Too Tall zou het om een militair gaan. Om eerlijk te zijn, ik kan er verder weinig over zeggen. Ik zou niet weten wie of wat de persoon U. Ponenko was.
Het vervelende van deze omgekomen "Russen" is dat ze moeilijk te identificeren zijn. Er is simpelweg weinig tot niets over deze mensen bekend. De Koude oorlog periode welke vrijwel direct na de oorlog ontstond maakte dit alles er ook niet gemakkelijker op. Ook over de oorlogsgraven op de Sovjet begraafplaats in Leusden bestaan nogal wat onduidelijkheden;

Ook de organisatoren van de tentoonstelling konden niet uitsluiten dat deze familieleden voor de verkeerde graven hadden gestaan. Er was geen echte verklaring waarom er nog niets was ondernomen om de misstanden recht te zetten. De kans dat ook de hoge kosten van een grootscheeps onderzoek en het veranderen van zoveel stenen een rol speelde in het slepen van de kwestie is niet denkbeeldig. In mei 2002 kwam er eindelijk helderheid in de zaak. Toen werd bekendgemaakt dat er was besloten dat de stenen op hun huidige plaats zouden blijven. Zonder hier ruchtbaarheid aan te geven had de Oorlogsgraven Stichting, met toestemming van de Russische autoriteiten, enkele graven geopend. Normaal gesproken zouden er tijdens de originele begrafenissen metalen plaatjes bij de stoffelijke resten zijn gevoegd. Dit om toekomstige identificatie mogelijk te maken. Maar in de geopende graven werden geen metalen plaatjes aangetroffen. Het kwam er dus op neer dat niet meer te achterhalen is wie precies onder welke steen begraven ligt. Verder onderzoek was niet mogelijk omdat er wel toestemming was om ter plaatse graven te openen, maar stoffelijke resten vervoeren naar elders voor onderzoek was niet toegestaan. Nadat bleek dat de metalen plaatjes ontbraken besloot de Russische ambassade om de zaak te laten rusten. Tijdens de begrafenissen stond het Ereveld onder toezicht van het Nederlandse Ministerie van Defensie. Het ontbreken van de plaatjes geeft opnieuw aan hoe weinig zorg de Nederlandse autoriteiten aan het begraven van de Russische gevallenen hebben besteed.

Zie voor een uitgebreid verslag over deze Sovjet militaire begraafplaats; http://www.afvn.nl/2007_1/afpag3_9.htm .

Voor alle duidelijkheid vermeld ik nog even de eerder vermelde websites over de Sovjet militaire begraafplaatsen in Nederland; http://home.uni-one.nl/georgica/texel.htm , http://www.begraafplaats.org/bp/nl/nh/t ... georgiers/ , http://www.4en5mei.nl/oorlogsmonumenten ... d/kolom2_1 en http://www.oorlogsgraven.org/nederlands ... erbos.html .

Het verhaal uit het boek van Joey-Pegasus over de 2 Russen is ook interessant. Blijkbaar waren dit dan toch 2 Russische “krijgsgevangenen” die in Nederland verbleven. Is er ook bekend of wat er van deze 2 Russen geworden is na de oversteek?

Zijn er nog meer verhalen bekend over (Sovjet) Russische krijgsgevangen, vrijwilligers of oorlogsgraven o.i.d. in Nederland?

[Wouter]

Hier in Deventer hebben Russische krijgsgevangen een tankgracht rondom de stad gegraven. Het enige wat ik er verder van weet is dat opa er dan met een karretje heen ging en stiekem wat eten naar 1 van die gasten gooide, die op zijn beurt stiekem wat hout in de kar van opa gooide.

[asjemenou]

Omdat ik van mening was dat het oorspronkelijke onderwerp van dit door mij geopende topic te beknopt was, heb ik het oorspronkelijke onderwerp “Sporen van Sovjet WOII soldaten in Nederland en België” dan ook aangepast. Tenslotte was de aanwezigheid van Sovjet soldaten in Nederland en België gedurende WOII dan ook niet zo groot. Dus valt er ook niet zoveel over te discussiëren.
Het strijdgebied van het Sovjet leger lag dan ook meer in Oost Europa. Na de val van het communisme eind jaren tachtig in Oost Europa zijn ook daar veel monumenten die herinnerden aan de “bevrijding” door het Sovjet leger verdwenen.
Misschien heb je tijdens een vakantie in een Oost Europees land nog wel ergens zo’n vergeten oorlogsmonument zien staan. Mocht je er een foto van hebben en weet je er ook nog iets over te vertellen dan kan je je verhaal ook op dit topic plaatsen. Reacties of aanvullingen zijn altijd welkom.
Naar aanleiding van een ontstane discussie elders op dit forum over Sovjet WOII ID tags, heb ik mij eens in dit onderwerp verdiept. De uitkomst hiervan is eveneens op dit topic geplaatst.



Net als de overige strijdende landen gedurende WOI en II hanteerde het Russische (Sovjet) leger een identificatiemiddel om haar gesneuvelde militairen te kunnen identificeren.
Gedurende WOI was dit identificatiemiddel voor het Russische leger een houten kokertje (bovenste foto, nummer 1) waarin een papierrolletje was opgeborgen. Op dit papierrolletje kon de personalia van de betreffende militair worden ingevuld. Het houten kokertje werd los bewaard in het uniform. Een triest gegeven is dat aan vele Russische soldaten deze ID kokertjes niet zijn verstrekt waardoor velen van hen als onbekenden sneuvelden. Ook speelde er nog een ander probleem mee. Vele Russische soldaten waren analfabeet waardoor zij het papierrolletje eenvoudigweg niet konden invullen. Het analfabetisme was erg groot in Rusland aan het begin van de 20e eeuw. In 1917 kon slechts 40% van de Russische bevolking lezen en schrijven.
De soldaten die niet konden lezen en schrijven vonden het ID kokertje dan ook nutteloos en het werd dan ook vaak door hen weggegooid of voor een ander doel gebruikt. Bijgelovige soldaten meenden ook dat het invullen van dit papierrolletje gelijk stond aan het ondertekenen van een doodvonnis. Nu waren vele Russische soldaten bijgelovig maar deze uitspraak zouden zij ook hebben gedaan om te verhullen dat zij niet konden lezen en schrijven.
In 1917 werd een ander identificatiemiddel geïntroduceerd. Dit identificatiemiddel was een klein metalen doosje welke ook weer een papieren documentje bevatte. Dit metalen doosje werd doormiddel van een koord om de nek gedragen. Helaas heb ik geen voorbeeld hiervan kunnen vinden maar het zou gebaseerd zijn op de Oostenrijkse WOI ID (zie middelste foto). In 1925 zou dit model ID door het Sovjet leger opnieuw worden geïntroduceerd.



In 1941 stapte men over naar een bakelieten variant van het WOI ID model. (bovenste foto, nummer 2 en 3). Van deze bakelieten variant bestonden 2 modellen. Een model (2) welke ook weer los in het uniform werd gedragen, en het andere model (3) welke met een koord om de nek kon worden gedragen. De geschiedenis van het WOI ID kokertje herhaalde zich. Ook bij de bakelieten WOII variant werd het bijbehorende papierrolletje vaak weer niet ingevuld. Deels kwam dit ook weer door analfabetisme en bijgeloof, maar ondanks dat het analfabetisme in 1941 in Rusland een stuk minder was dan in 1917 speelde er nog een andere oorzaak mee. Door de inmiddels opgerichte Sovjet Unie waren er vele bevolkingsgroepen bijgekomen. Velen van hen spraken naast hun moedertaal nauwelijks of geen Russisch. Ondanks dat deze taal toch als voertaal in de Sovjet Unie gold, werd door velen van hen het papierrolletje dus ook niet ingevuld. Ook het bakelieten ID kokertje werd lang niet, door materiaalschaarste, aan elke Sovjet soldaat verstrekt.
Een anekdote over deze bakelieten kokertjes is dat ze geliefd waren bij Duitse militairen. Zij hergebruikten deze bakelieten kokertjes om de naalden van hun naaigarnituur in op te bergen.
Eind 1942 werd het bakelieten kokertje vervangen door een ID boekje, de zogenaamde Krasnoarmeiskaja knizjka (zie onderste foto). Dit ID boekje bevatte o.a. de personalia en een lijst van de verstrekte militaire uitrustingsstukken. In theorie werd aan elke Sovjet soldaat zo’n Krasnoarmeiskaja knizjka verstrekt.



Het invoeren van deze Krasnoarmeiskaja knizjka was een ongelukkige keuze van het Sovjet leger. Deze ID boekjes konden door vuil, invloed van het weer e.d. gemakkelijk onleesbaar worden en daarnaast waren ze ook gemakkelijk te verliezen. Dit bemoeilijkte dus het identificeren van een gesneuvelde Sovjet soldaat. Dit laatste was overigens iets waar het Sovjet leger niet zo zwaar aan tilde. Of zoals mijn bron voor deze informatie het letterlijk verwoorde; Het kon het Sovjet leger geen donder schelen of dat de eigen gesneuvelde soldaten nog te identificeren waren.
Deze ID boekjes zijn dan ook een reden waarom hedendaags gevonden Sovjet WOII soldaten bijna niet meer te identificeren zijn. Deze ID boekjes hebben meestal de tand des tijds dan ook niet overleefd.
Naast het ID kokertje en de Krasnoarmeiskaja knizjka bestond er ook nog de “Litshnyi znak” (bovenste foto, nummer 4 en 5). Vrij vertaald betekent dit zoiets als een verlofpenning. Deze vaak vierkant gevormde penning wordt nogal eens aangeduid als een Sovjet ID tag maar dit zijn ze dus niet echt. De vorm van zo'n Litshnyi znak kon per legeronderdeel verschillen. Meestal waren ze wel voorzien van een gat zodat ze om de nek konden worden gedragen.
De Litshnyi znak was ten tijde van het tsaristische Russische leger al in gebruik. De Litshnyi znak werd toen onder meer verstrekt aan soldaten die toestemming hadden om de kazerne te mogen verlaten voor bijvoorbeeld een verlof. Sommige bronnen melden dat dit verlof stond voor een maximum van 12 uur. Na terugkomst in de kazerne moest de soldaat de Litshnyi znak weer inleveren. Zodat bekend was dat de betreffende soldaat weer was teruggekeerd. De Litshnyi znak was dus eigenlijk meer een vrijgeleide voor een soldaat om zich gepermiteerd buiten de kazerne of operatiegebied op te mogen houden. Op een Litshnyi znak stond geen naam of legernummer vermeld. Wel stond er een getal en een legeronderdeel op vermeld. Ik heb tot nu toe nog niet kunnen achterhalen of dat dit getal stond voor een persoonlijk nummer van een soldaat of dat het een nummer voor een bepaalde verlofregeling was. Ook ten tijde van WOII had het Sovjet leger de Litshnyi znak in gebruik. De Litshnyi znak werd toen ook verleend aan soldaten die gemachtigd waren om het operatiegebied van hun legeronderdeel te mogen verlaten. Dit kon dan voor allerlei redenen zijn.
Vreemd genoeg is de Litshnyi znak (bovenste foto, nummer 4) gevonden in Swietoszow, Polen. Tijdens WOII was daar een krijgsgevangenenkamp gevestigd voor o.a. Sovjet soldaten. Dit krijgsgevangenenkamp was Stalag 308 in het toenmalig geheten Neuhammer. Swietoszow (Neuhammer) heeft overigens niet tot de Sovjet bezettingszone van Polen behoord. Volgens zeggen zouden er op de plaats van dit voormalige krijgsgevangenenkamp meerdere van deze Litshnyi znak gevonden zijn.
Het zelfgemaakte identiteitsplaatje (bovenste foto, nummer 6) is ook afkomstig uit hetzelfde krijgsgevangenenkamp van Swietoszow. De reden waarom deze Sovjet soldaat destijds zijn eigen identiteitsplaatje heeft gemaakt kan verschillende redenen hebben. Misschien omdat hij zijn originele Sovjet leger ID had verloren of omdat deze hem nooit was verstrekt.