Zigeuners

[B'Elanna]

Zigeuners tijdens de tweede wereldoorlog

Geschiedenis van de zigeuners

Voor ongeveer de helft van de geschiedenis van de zigeuners beschikken we over weinig bruikbaar schriftelijk bewijsmateriaal om hun spoor te volgen. Door het bestuderen van de taal is men er achter gekomen dat het veel overeenkomst met het Sanskriet of Hindi heeft, en dus waarschijnlijk uit India zal komen. De zigeuners zijn vandaar via het westen van Azië en de Balkan naar West-Europa getrokken. Hun aanwezigheid is in 1417 voor het eerst in Noordwest-Europa gedocumenteerd, en in 1420 in Nederland. Als reden van hun reizen zeiden ze pelgrims te zijn, en velen hadden dan ook vrijbrieven en geleidebrieven om rond te kunnen trekken zonder belasting te betalen. Dit is zo ongeveer een eeuw goed gegaan, toen kwam er een omslag in de houding van de Nederlanders tegenover de zigeuners, vooral te danken aan de overheid. Een proces zette zich in gang waarbij een deel van de zigeuners zich crimineel gingen gedragen, waardoor de overheid weer strengere straffen oplegde, de uitgeslotenen zich nog onmaatschappelijker gingen gedragen. Voor de zeventiende en achttiende eeuw zijn er maar weinig positieve bewijzen van zigeuners bekend. De overheid ging steeds meer jacht maken op de zigeuners. Zigeunerjachten werden regel, tot aan het begin van de achttiende eeuw. Vanaf toen kende Nederland voor lange tijd geen zigeuners meer, tot 1868, toen een aantal groepen zigeuners Nederland binnen kwamen. Hier was het ministerie van Justitie niet blij mee, ze waren gealarmeerd door buitenlandse berichten over de rondtrekkende groepen, de eerste uitzettingen dateren uit 1869. Hierna werden uitzettingen eerder regel dan uitzondering. De voorkeur voor beperkende maatregelen was aanstekelijk. Niet alleen in Nederland bestond een afkeer van zigeuners, vooral langs de grenzen van Duitsland, omstreeks het midden van de negentiende eeuw vormden nieuwelingen hun grootste probleem. Bismarck vestigde in 1886 de aandacht van de regeringen van de Lander, waaruit het rijk bestond, op een recente, opvallende groei van het aantal klachten over zigeuners. Hierbij benadrukte hij dat er onderscheid gemaakt moest worden tussen buitenlandse zigeuners en diegenen met het Duitse staatsburgerschap, dit had een hele reeks decreten tot gevolg. Men weigerde de buitenlandse zigeuners toe te laten of probeerde ze kwijt te raken, en de inheemse zigeuners dwong men sedentair te worden. Duitsland verzocht om samenwerking met aangrenzende staten om de zigeuners op afstand te houden, waaronder ook met Nederland.
In 1889 werd in Munchen een coördinatiecentrum ingericht om de rapporten over nieuwe zigeuners en de acties die tegen hen werden ondernomen op elkaar af te stemmen, en er werd een speciaal register aangelegd. In 1926 vaardigde Beieren een wet uit waarin vaste vestiging verplicht werd, en waarin zigeuners en andere Arbeitsscheue (werkschuw tuig), als ze geen vaste betrekking hadden, werden bedreigd met maximaal twee jaar werkinrichting, met als reden de openbare veiligheid. In april 1929 werd het areaal van de instantie in Munchen uitgebreid tot geheel Duitsland, de Duitse kriminalpolizei gaf deze instantie de nieuwe naam 'Centraal bureau ter bestrijding van de zigeunerplaag'. Het Beierse voorbeeld had invloed. Over het algemeen genomen had de Weimar-republiek de grondslag gelegd voor het regime dat daarna zou komen.

Zigeuners in de Tweede Wereldoorlog

Toen in 1933 in Duitsland de nazi-partij aan de macht kwam, erfde deze een keurig uitgewerkt juridisch systeem voor controle op groepen die zij ongewenst achtte. Voor de Weimar-republiek waren de zigeuners een criminologisch probleem, de nazi's zagen het als een rassen probleem dat moest worden opgelost. Joden en zigeuners waren de enige etnische groepen die door de nationaal-socialistische ideologie zouden worden aangewezen voor vernietiging.
De nieuwe aanpak betekende dat men over informatie zou moeten beschikken om te kunnen bepalen wie nou precies vielen onder de beschrijving 'zigeuner', en hoe zij raciaal te onderscheiden waren van anderen. In 1935 werden de Neurenbergse Wetten ingevoerd, als kader voor de geschiktheid voor volledig staatsburgerschap, naast joden begonnen deze wetten ook de zigeuners te behandelen als een gevaarlijk ras waarvan het bloed een dodelijk gevaar was voor de Duitse raszuiverheid, dit gevaar moest worden bestreden met een verbod op gemengde huwelijken of buitenechtelijke relaties.
In 1937 nam dr. Robert Ritter, een psycholoog en psychiater die enkele jaren onderzoek naar zigeuners had gedaan, de leiding over van het pas opgerichte 'Onderzoekscentrum voor rassenhygiene en bevolkingsbiologie' in Berlijn. Dit werd het belangrijkste centrum voor onderzoek naar identificatie en classificatie van zigeuners en voor de opsporing van verbanden tussen erfelijkheid en criminaliteit. Met genealogieën, vingerafdrukken en antropometrische gegevens probeerde Ritters team een complete opsomming te geven van de kenmerken van alle mensen met zigeunerbloed. Daarvoor reisden de onderzoekers naar zigeunerkampen, en toen zigeuners in concentratiekampen werden gezet volgden ze hen ook daar.
In een decreet van Heinrich Himmler, met als titel 'Bekampfung der Zigeunerplage', stond te lezen dat zigeuners met gemengd bloed het meest tot criminaliteit neigden, er werd nadrukkelijk gezegd dat de politie inlichtingen over alle zigeuners moest zenden naar het Centrale Bureau van het Reich.


In een rapport over zijn vorderingen in januari 1940 zei Ritter:
Wij hebben kunnen constateren dat meer dan 90% van de zogeheten inheemse zigeuners gemengdbloedig zijn. Verdere resultaten van ons onderzoek hebben ons in staat gesteld de zigeuners te karakteriseren als een volk van volstrekt primitieve etnologische afkomst, met een geestelijke achterstand waardoor ze niet in staat zijn zich werkelijk maatschappelijk aan te passen. Het zigeunervraagstuk kan alleen opgelost worden wanneer de hoofdgroep van asociale en nietswaardige zigeuners van gemengd bloed wordt geconcentreerd in grote werkkampen en daar te werk wordt gesteld, en wanneer de verdere voortplanting van deze gemengdbloedige populatie voorgoed wordt stopgezet.
De voorschriften voor 'raciaal-biologische evaluatie' van de zigeuners werd door Himmler nader uitgewerkt in een decreet van augustus 1941: het systeem ging drie generaties terug. (voor joden waren dat er twee) en het classificatiesysteem varieerde van Z voor zuivere zigeuner via ZM+, ZM en ZM-, voor zigeuner mengeling, waarbij de plus en mintekens aangaven of het zigeunerbloed overheerste of niet, tot aan NZ, niet zigeuner. Als voor zigeuners dezelfde regels waren toegepast als voor joden, zou het aantal dat nu werd uitgesloten veel kleiner geweest zijn.
In 1943 rapporteerde Ritter: De registratie van zigeuners en halve zigeuners is voltooid, ongeveer volgens plan, binnen het Rijk, ondanks alle problemen die de oorlog oplevert. Ons onderzoek in de geannexeerde gebieden is nog in volle gang. Het aantal gevallen dat uit rassenbiologisch oogpunt is opgehelderd bedraagt momenteel 21498. Tien maanden later was dit aantal al gestegen tot 23822.
De precisie die deze wetenschappelijke infrastructuur leek te garanderen werd in werkelijkheid niet gerechtvaardigd. De fijne gradaties die verzonnen waren door theoretici die vooroordeel als wetenschap hadden vermomd, werden niet altijd nagevolgd. Subjectieve indrukken speelden een belangrijke rol.
Methode en timing van maatregelen waren sterk afhankelijk van de vraag of de zigeuners in kwestie zich binnen de grenzen van het Reich bevonden, of in bezet of geallieerd gebied. In het begin beperkte de overheid van het Derde Rijk zich tot algemene voorzieningen die in de eerste jaren werden getroffen, en die inhielden dat vagebonden gesteriliseerd werden, ongewenste vreemdelingen gedeporteerd en minder zware criminelen opgesloten in concentratiekampen, waarvan de eerste al in 1933 was ingericht, Dachau. Ongeveer vanaf 1937 nam de druk op 'asocialen' toe, en vervolgens meer in het bijzonder op de zigeuners. Concentratiekampen moesten het belangrijkste bestrijdingsmiddel worden. In maart 1939 werden speciale identiteitspapieren ingevoerd, bruin van kleur voor de minderheid van de zigeuners die als raszuiver werd beschouwd, bruin en blauw gestreept voor de gemengdbloedigen en grijs voor vagebonden die geen zigeuners waren. Een speciaal zigeunerkamp werd in november 1940 geopend in Lackenbach (in Burgenland)en al snel zaten daar meer dan 2000 gevangenen opgesloten. De staatsmachinerie was nog niet gereed voor massale ondernemingen, en de geleerden hadden hun werk nog niet kunnen voltooien. Een expressebrief van Himmler in april 1940 leidde wel tot de deportatie van ongeveer 2500 zigeuners uit het westen van Duitsland naar Polen voor dwangarbeid, en in de herfst volgden andere transporten uit Oostenrijk en Tsjechoslowakije, maar het plan werd nooit volledig uitgevoerd, het feit dat het antropologisch onderzoek nog niet af was bleek het struikelblok.
De ontruiming van het Generalgouvernement kreeg hoge prioriteit, omdat daar de transportproblemen niet zo groot zouden zijn. In Chelmno (vernietigingskamp bij een afgelegen Pools dorp) dat in december 1941 operatief werd, werd koolmonoxyde van vrachtwagens gebruikt voor de vergassing van zigeuners, meer dan 5000 personen, die waren opgepakt in Polen en degenen die eerder uit Duitsland waren gedeporteerd. Verder in het Oosten begonnen zigeuners in de pas veroverde gebieden te lijden onder de gevolgen van het Duitse burgerbestuur, terwijl in de militaire zones de SS druk bezig was net de uitroeiing van joden, zigeuners, geesteszieken en andere 'ongewenste elementen', meestal door ze dood te schieten. De resterende zigeuners in het Reich kwamen aan de beurt in december 1942, toen Himmler opdracht gaf alle gemengdbloedige zigeuners naar Auschwitz te deporteren, dit bevel werd snel gevolgd door een aantal overeenkomstige maatregelen voor de bezette gebieden. Auschwitz-Birkenau was kort daarvoor uitgebreid, de gaskamers en crematoria, die nu dagelijks enkele duizenden konden verwerken, waren al enkele maanden volledig operationeel, en men was bezig met het inrichten van een speciaal kamp voor zigeuners.
De plaatselijke politie had zelden de tijd voor zorgvuldig onderscheid wanneer zij hun gebied zigeunervrij moesten maken, en uiteindelijk kon geen enkele zigeuner er verzekerd van zijn dat hem die concentratiekampen bespaard zouden blijven.
Van die kampen heeft Auschwitz een enorme symbolische betekenis gekregen, Het was slechts een van de vele kampen, maar daar waren wel de meeste zigeuners, uit het gehele door de nazi's bezette deel van Europa, en er was een speciale enclave van 40 barakken waar ze in familiegroepen woonden, om te proberen onrust te voorkomen. Het was ook een van de kampen waar op gevangen werd geëxperimenteerd, in naam van de medische wetenschap. Kort na de komst van de Duitse zigeuners werd een nieuwe kamparts benoemd, dr Josef Mengele, hij was onvermoeibaar aan het werk, of het nou ging om de dodelijke 'selectie' onder de dagelijkse nieuwe transporten of om joden en zigeuners barbaars te doen lijden. Het zigeunerkamp in Auschwitz is 17 maanden blijven bestaan. Van de 23000 mensen die daar woonden zijn er 20078 om het leven gekomen, de overigen werden overgebracht naar andere kampen. De dood was het gevolg van uithongering, uitputting, medische experimenten, ziekten of vergassing. Op 3 augustus 1944 lag het zigeunerkamp er stil en verlaten bij, 2897 vrouwen, kinderen en mannen waren in die ene nacht naar de gaskamers gedreven, en er waren geen zigeuners meer. De antropologische onderzoeksrapporten over hen hebben de oorlog wel overleefd, en 20 jaar later werd aan de hand van die rapporten nog steeds research gedaan door een voormalig medewerker van dr. Robert Ritter.
Buiten het Reich was het lot van de zigeuners van land tot land heel verschillend. De grootste verliezen werden geleden in Joegoslavië, Roemenie, Polen, de Sovjetunie en Hongarije. In bezette gebieden was de politiek van de nazi's de zigeuners in kampen op te sluiten en van daaruit te deporteren naar vernietigingskampen. Vaak hoefden ze de zigeuners niet zelf op te halen en vast te houden, Frankrijk had bijvoorbeeld al voor de Duitse bezettingen strenge beperkingen voor zigeuners ingevoerd, na de capitulatie nam het aantal interneringskampen toe en al spoedig werden 30000 zigeuners door de Franse politie bewaakt. De Nederlandse zigeuners werden tot 1944 met rust gelaten. De razzia van 16 mei 1944, waarbij een groot deel van de Nederlandse zigeuners in een klap werden opgepakt maakte daar een eind aan. De Nederlandse politie arresteerde overal in het land woonwagenbewoners en zigeuners. Ze werden onder politiebewaking naar het doorgangskamp Westerbork gebracht. In sommige gemeenten was de politie al te gretig geweest, zelfs naar mening van de Duisters. Zij besloten in Westerbork alsnog 279 woonwagenbewoners, die niet als zigeuner te boek stonden, vrij te laten. De 246 zigeuners die waren opgepakt werden op de trein naar Auschwitz gezet, slechts 30 van hen overleefden dit. Deze 30 keerden terug naar Nederland waar ze zich voegden bij het handjevol zigeuners dat op tijd had kunnen onderduiken.
Door de geografisch zo wijdverbreide aanval op de zigeuners van Europa en de vele leegtes in de verslagen, is het onmogelijk categorische cijfers te noemen wat slachtoffers betreft. Schattingen variëren van een kwart miljoen tot een half miljoen of meer. De overlevenden hebben onuitwisbare fysieke en geestelijke littekens aan hun ervaringen overgehouden. De grondslag van hun behandeling werd al snel een belangrijke kwestie in de context van naoorlogse herstelbetalingen in Duitsland. Als een zigeuner tot slachtoffer was gemaakt omdat hij mogelijk een misdadiger was, en niet uitsluitend omdat hij zigeuner was, kon men beweren dat zijn lot 'slechts' het gevolg was van normale veiligheidsmaatregelen. Men dacht in Duitsland jarenlang dat zigeuners tot het eind van 1942 niet vervolgd zijn om raciale redenen en dat alle acties van voor die tijd geen recht gaven op herstelbetaling. Pas in 1963 heeft een beslissing van het Federale Gerechtshof het begin van de rassenvervolging teruggedateerd naar het jaar 1938. Ook daarna kregen zigeunerslachtoffers die nog in leven waren een opvallend geringe schadevergoeding uitbetaald, als ze tenminste volhardend en voldoende geletterd waren om zich een weg te banen door de strenge eisen.

[Arjen]

zieke shit hoor...rascisme wetenschappelijk verantwoorden..
Angst via wetenschap uiten is het volgens mij..wat me aan de film Gattaca doet denken.
Kijk die een keertje.

[PPL]

Heb je het boek 'Brave New World' wel eens gelezen van Aldous Huxley ?
Gaat over wat er met een maatschappij zou kunnen gebeuren als 'we' genetische experimneten en manipultaie zouden toelaten in ons dagelijks leven.

Best interressant !

[Arjen]

He pplletje... kijk ook eens gattaca..'t lijkt wel wat op brave new world....

[Arjen]

en ik zal niet vertellen hoe je eraan kunt komen...

[PPL]

Thanxx

Maar goed...ik heb de film enige tijd geleden eens bij de videotheek gehuurd en hij is inderdaad goed aan te raden.
Past ook wel bij dit onderwerp, goeie tip !